Dwa skrajnie różne spojrzenia na świat: socjologia praktyczna i socjologia krytyczna.

To, jaki dana nauka zajmuje stosunek wobec badanej rzeczywistości, jest niezwykle ważne. Zwłaszcza w naukach społecznych. To, czy naszym głównym celem jest krytyka, czy aprobata danego porządku społecznego, w ogromnym stopniu warunkuje zarówno dobór przedmiotu zainteresowania, jak również kryteriów jego oceny. Niezwykle ciekawe okazuje się rozgraniczenie na socjologię krytyczną i socjologię praktyczną.

Pojmując socjologię jako naukę praktyczną i normatywną, przeformułuję ją nie tylko jako naukę społeczną, ale także kulturową i humanistyczną z sumieniem moralnym, która analizuje instytucje przez pryzmat rozwoju człowieka i jego celów. Mówiąc dokładniej, socjologowie badają zachowanie jednostek jako członków sieci społecznych i grup, takich jak rodzina, grupa robocza, organizacje, społeczności i społeczeństwa.

Socjologia praktyczna skupia się na “neutralnym” opisie rzeczywistości społecznej, przez co często, może nieumyślnie ale jednak, przyczynia się do naturalizacji danego porządku, postrzegania go jako uprawnionego. Taka socjologia ma swoją rolę w utrwalaniu status quo. Często uprawia się ją na uniwersytetach i jest hojnie finansowana przez władzę. Brakuje jej zatem swoistej autonomii, która stworzyłaby jej pole do otwartej krytyki pewnych zjawisk i zależności. Jej celem są najczęściej takie zadania jak badania komercyjne: badania rynkowe i sondaże opinii publicznej. Usprawiedliwia ona istniejącą logikę społeczną, zamiast podważać jej podstawy. Usprawiedliwia hierarchię, zamiast ukazywać ich arbitralność i przedstawiać scenariusze mogące prowadzić do ich zniesienia.

Socjologia krytyczna przedstawia zupełnie odmienny punkt wyjścia. Interesuje ją nie tylko trzeźwy opis, ale też dotarcie do nieuświadomionych przyczyn danych zjawisk i ocenienie ich. Teoria krytyczna to szkoła myślenia, która kładzie nacisk na badanie i krytykę społeczeństwa i kultury, czerpiąc z wiedzy z zakresu nauk społecznych i humanistycznych.

Łatwo rozpoznawalnymi przykładami podejść krytycznych są marksizm, postmodernizm i feminizm. Nie postrzegają one zastanego porządku jako jedynie uprawnionego, ale starają się zdemaskować jego ukryte mechanizmy, które nierzadko stają się podstawą do dyskryminacji pewnych grup. Teoria krytyczna ma szczególny cel: zdemaskować ideologię fałszywie usprawiedliwiającą jakąś formę ucisku społecznego lub ekonomicznego – ujawnić ją jako ideologię – i w ten sposób przyczynić się do zadania zakończenia tego ucisku. Jest to zatem zadanie niezwykle ważne.

Tradycję tę określa się też często jako hermeneutykę podejrzenia. Hermeneutyka podejrzliwości to styl interpretacji, w którym procesy są odczytywane ze sceptycyzmem w celu odsłonięcia ich rzekomo stłumionych lub ukrytych znaczeń. Termin ten pochodzi od Paula Ricoera, który mianem hermeneutów podejrzliwości określił trzech myślicieli – Marksa, Nietzschego i Freuda. Pierwszy z nich zdemaskował podłoże systemu kapitalistycznego, drugi dotarł do sedna religii, a trzeci podburzył ludzkie przekonanie o własnej racjonalności, odkrywając pokłady nieświadomości, które sterują ludzkim życiem.

Socjologia jako nauka i jej znaczenie we współczesnym świecie.

Zastosowania socjologii mają znaczące implikacje społeczne, polityczne i praktyczne w dziedzinach, które są szczególnie istotne dla społeczeństw, takich jak opieka społeczna, praca i zatrudnienie, edukacja, migracja, spójność społeczna, uczestnictwo w życiu politycznym i inne zjawiska społeczne. Dlatego to, jaką perspektywę przyjmuje dany badacz, jest niezwykle ważne. Można opisywać zjawiska, ale można też doszukiwać się w nich głębszego dna i szukać sposobów zmiany rzeczywistości na lepsze. W tej drugiej roli spełnia się socjologia krytyczna.